Konstytucja 3 Maja uchwalona została 3 maja 1791 roku przez obradujący w Warszawie od 1788 roku Sejm Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, który do historii przeszedł pod nazwą Czteroletniego lub Wielkiego.

Autorzy Ustawy Rządowej, ludzie oświecenia, wierzyli w racjonalny porządek społeczeństwa i państwa, mający na celu „zabezpieczenie niezależnego bytu Rzeczypospolitej”. Obok króla Stanisława Augusta byli nimi: Ignacy Potocki, przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego.

Ustawa rządowa znosiła elekcyjność tronu, w wyniku czego Polska stałą się monarchią dziedziczną. Odstąpiono od podziału na koronne i litewskie instytucje, tworząc wspólne Komisję Skarbową i Komisję Wojskową Obojga Narodów. Utworzono nowy rząd centralny, zwany Strażą Praw, w skład którego weszli król, prymas, 5 ministrów oraz marszałek sejmu. Najwyższą władzą ustawodawczą pozostawał sejm. Ponadto zniesiono liberum veto i wprowadzono system głosowania większościowego. Katolicyzm uznano za religię panującą, zapewniono jednocześnie swobodę wyznań. Poprawiło się położenie prawne mieszczaństwa, któremu przyznano nietykalność osobistą oraz dostęp do godności i urzędów. Najmniej zyskiwali chłopi, chociaż obiecano im państwową opiekę prawną.

Konstytucja 3 maja była pierwszym tego typu dokumentem w Europie i drugim po Stanach Zjednoczonych. Tworzyła fundament nowoczesnego państwa i dawała nadzieję na głębokie przemiany ustrojowe. Niestety, była dziełem spóźnionym, na którego realizację nie pozwoliły państwa zaborcze, widząc w niej niebezpieczeństwo odrodzenia silnej Rzeczypospolitej.

Osoby zainteresowane tą tematyką zapraszamy do obejrzenia dodatkowych materiałów.